احکام رضاعت
تعریف شیرخوارگی (رضاعت)
- در لغت: مکیدن (و نوشیدن) شیر از پستان.
- درشرع: مکیدن شیر از پستان زن توسط بچه در وقت مخصوص، یا رسیدن شیر به معده کودک.
رضاعت از زمان تولد کودک تا پایان دوره شیرخواری او (دوسالگی) ادامه دارد، و یک کودک در صورتی فرزند رضاعی یک زن می‌شود که در همان دو سال اول عمرش از پستان او شیر خورده باشد.
شروط حرمت (و محرمیت) با شیرخوارگی
- یقین داشته باشد که شیر به شکم و معده کودک رسیده است (در صورت وجود شک که آیا شیر را به شکم فرو برده یا خیر حکم رضاعت ثابت نمی‌شود)
- زن شیرده به سن بلوغ رسیده باشد.
- شیرخالص باشد.
- شیردادن قبل از تمام دو سالگی باشد.
دلایل حرمت با شیر خوارگی
الله تعالی در قرآن کریم کسانی که بر انسان حرام هستند بر می‌شمارد و می‌فرماید:
﴿حُرِّمَتۡ عَلَیۡکُمۡ أُمَّهَٰتُکُمۡ وَبَنَاتُکُمۡ وَأَخَوَٰتُکُمۡ وَعَمَّٰتُکُمۡ وَخَٰلَٰتُکُمۡ وَبَنَاتُ ٱلۡأَخِ وَبَنَاتُ ٱلۡأُخۡتِ وَأُمَّهَٰتُکُمُ ٱلَّٰتِیٓ أَرۡضَعۡنَکُمۡ وَأَخَوَٰتُکُم مِّنَ ٱلرَّضَٰعَهِ وَأُمَّهَٰتُ نِسَآئِکُمۡ وَرَبَٰٓئِبُکُمُ ٱلَّٰتِی فِی حُجُورِکُم مِّن نِّسَآئِکُمُ ٱلَّٰتِی دَخَلۡتُم بِهِنَّ فَإِن لَّمۡ تَکُونُواْ دَخَلۡتُم بِهِنَّ فَلَا جُنَاحَ عَلَیۡکُمۡ وَحَلَٰٓئِلُ أَبۡنَآئِکُمُ ٱلَّذِینَ مِنۡ أَصۡلَٰبِکُمۡ وَأَن تَجۡمَعُواْ بَیۡنَ ٱلۡأُخۡتَیۡنِ إِلَّا مَا قَدۡ سَلَفَۗ إِنَّ ٱللَّهَ کَانَ غَفُورٗا رَّحِیمٗا ٢٣ ۞وَٱلۡمُحۡصَنَٰتُ مِنَ ٱلنِّسَآءِ…﴾ [النساء: ۲۳-۲۴[
«حرام شده است بر شما: مادرانتان، و دخترانتان، و خواهرانتان، و عمه‌هایتان، و خاله‌هایتان، و دختران برادر، و دختران خواهر، و مادرانتان که به شما شیر داده‌اند، و خواهران رضاعی شما، و مادران زنانتان، و دختران همسرانتان که در دامان شما پرورش یافته‌اند از همسرانی که با آنها همبستری کرده‌اید، پس اگر با آنها همبستری نکرده‌اید؛ بر شما گناهی نیست (که با دخترانشان ازدواج کنید) و (همچنین) زنان پسرانتان که از پشت و صلب خودتان هستند، و (نیز) جمع میان دو خواهر (بر شما حرام است) مگر آنچه که در گذشته رخ داده باشد که الله تعالی آمرزنده‌ی مهربان است. و زنان شوهردار (بر شما حرام است)»
الله تعالی در این آیه زن شیرده را مادر و دخترش را خواهر نامیده است.
و رسول الله می‌فرماید: «یَحْرُمُ مِنَ الرَّضَاعِ مَا یَحْرُمُ مِنَ النَّسَبِ» «آنچه از نسب، حرام می‌شود، از رضاعت (شیرخوردن) نیز حرام می‌شود»
و می‌فرماید: «یَحْرُمُ مِنْ الرَّضَاعِ مَا یَحْرُمُ مِنْ الْوِلَادَهِ » «آنچه را که ولادت (خویشاوندی نسبی)، حرام می‌کند؛ رضاعت (شیرخوارگی) نیز حرام می‌گرداند»
و می‌فرماید: «إِنَّ اللَّهَ حَرَّمَ مِنَ الرَّضَاعَهِ مَا حَرَّمَ مِنَ النَّسَبِ» « الله تعالی آنچه را که از نسب، حرام گردانیده از رضاعت (شیرخوردن) نیز حرام نموده است». [صحیح بخاری[
احکامی که بر رضاعت (شیرخوارگی) مترتب می‌گردد
- حرام بودن از ازدواج.
- جایز و مباح بودن نگاه کردن.
- خلوت نمودن.
- محرم سفر بودن.
اما نفقه واجب نمی‌گردد و توارث و ولایت ازدواج و حق حضانت ثابت نمی‌شود.
الله تعالی در قرآن کریم سه نوع «مادر» ذکر نموده است:
- والده: ﴿حُرِّمَتۡ عَلَیۡکُمۡ أُمَّهَٰتُکُمۡ﴾ [النساء: ۲۳]. [النساء: ۲۳]. «حرام شده است بر شما: مادرانتان».
- و می‌فرماید: ﴿یَخۡلُقُکُمۡ فِی بُطُونِ أُمَّهَٰتِکُمۡ ﴾ [الزمر: ۶]. «الله تعالی خلق نمود شما را در شکم های مادرانتان»
- شیردهنده: ﴿وَأُمَّهَٰتُکُمُ ٱلَّٰتِیٓ أَرۡضَعۡنَکُمۡ﴾ ]النساء: ۲۳[ «وحرام شده است بر شما مادرانتان که به شما شیر داده‌اند»
- همسران پیامبرص: ﴿ٱلنَّبِیُّ أَوۡلَىٰ بِٱلۡمُؤۡمِنِینَ مِنۡ أَنفُسِهِمۡۖ وَأَزۡوَٰجُهُۥٓ أُمَّهَٰتُهُمۡۗ﴾ ]الأحزاب: ۶[.«پیامبر به تصرف در امور مسلمانان از خودشان سزاوارتر است و همسرانش، مادران مومنان هستند».و شیر دهنده دو حکم شامل وی می‌شود:
- پس همه‌ی احکام نسب از قبیل: میراث، نفقه، ولایت، دیت، و حضانت، شامل والده می‌باشد.
- تحریم ازدواج.
- محرمیت که نگاه‌کردن، خلوت‌نمودن، و مسافرت رفتن همه‌ی این‌ها مباح و جایز می‌باشد.
- و اما همسران رسول خداص فقط حکم تحریم شامل آنها می‌گردد.
مقدار (رضاع) شیری که حرمت (محرمیت) ثابت می‌شود
اگر کودکی در دوران شیرخوارگی در حالی که سنش کمتر از دو سال باشد ، به اتفاق ائمه آن کودک فرزند آن زن محسوب می‌گردد و آن زن مادر رضاعی او می‌باشد، و به اتفاق فقها شوهر آن زن پدر آن کودک بشمار می‌آید (این مسئله در فقه «لبن الفحل» نامیده می‌شود).
مثال:
کودکی بنام احمد که نام پدرش علی و نام مادرش زینب است، یک خواهر به نام فایزه و یک برادر به نام محمد دارد، در دوران شیرخوارگی از پستان زنی به نام حلیمه شیر می‌خورد، شوهر حلیمه محمود نام دارد که از ثمره‌ی ازدواجشان دختری به نام زهرا و پسری به نام سعید دارند، پس در این صورت احمد فرزند رضاعی حلیمه و محمود می‌باشد، و حلیمه مادر رضاعی و محمود پدر رضاعی اوست، زهرا و سعید خواهر و برادرش هستند؛ خواه آنها همراه او شیر خورده باشند یا پیشتر متولد شده باشند و یا بعد متولد شده باشند. همچنین دیگر فرزندان حلیمه و محمود که بعد متولد خواهند شد همه محرم او هستند. اما فایزه و محمد، خواهر و برادر پدر و مادری احمد (فرزندان علی و زینب) هیچ نوع محرمیت با خانواده محمود ندارند و می‌توانند با دختر و پسر محمود ازدواج کنند؛ محرمیت خانواده محمود فقط به احمد منحصر می‌گردد.
در قرآن کریم رضاعت بطور مطلق آمده است: ﴿وَأُمَّهَٰتُکُمُ ٱلَّٰتِیٓ أَرۡضَعۡنَکُمۡ﴾ ]النساء: ۲۳[«و حرام شده است بر شمامادرانتان که به شما شیر داده‌اند»
عایشه یوسفزی
