امام جليل القدر، دانشمند متبحر وجامع احاديث نبوي، ابوداود سليمان بن اشعث بن اسحق بن بشير بن شداد بن عمران ازدي سِجستاني يكي از مفاخر جهان اسلام درعرصه ي علم حديث بود.

ايشان درسال 202هجري مطابق 817ميلادي درنواحي ازد كه سِِجستان ياد ميشود، متولد گرديد. 1      ‌‌‌‌

سِِِجستاني به كسر(سين) و(جيم) وسكون ( سين) دومي وفتح (تاء)، منسوب به سِجستان منطقه ي مشهوري كه درمناطق جنوبي خراسان وهند قراردارد، ميباشد. 2

كتبي كه به زندگي نامه ي امام ابوداود پرداخته اند، گفته اند: سجستان منطقه ي دراطراف مكران وسند است كه درنزديكي هرات قراردارد. نويسنده ي كتاب (ياقوت) ضمن اينكه آب وهوا، ميوه جات، باشند گان وعادات ايشان را بيان نموده چنين نوشته كه: سجستان درجنوب هرات قراردارد. 3

استاد محب الدين حطيب رحمه الله درمقدمه ي كتاب (موارد الظمآن) گفته است: سجستان بخشي ازكشورافغانستان كنوني بوده ودرحقيقت سجستان درقسمت جنوب (غربي) افغانستان موقعيت دارد. 4

به روايتي سجستان منطقه ي است درقسمت غرب افغانستان وبرخي ايران سابق، سجستان ولايت بزرگي بود كه شهرهاي مشهورآن بست، كركويه وزرنج است.5

قدرت علمي امام ابوداود درضبط وروايت احاديث: امام ابوداود رحمه الله ازآوان كودكي به فراگيري علم پرداخت، نخست علم مروج را ازعلماي محل سكونتش سجستان فراگرفت، سپس جهت تحصيل بيشتر، سرزمين هاي مختلفي چون: عراق، شام، مصر، دمشق، طرسوس، بصره وجزيره را زيارت نموده وازاندوخته هاي علمي علماي آن ديار چون: احمد بن حنبل، يحي بن معين، مسدود بن مرهد وقتيبه بن سعيد بغلاني رحمهم الله مستفيد گرديده وموضوعاتي را ازآنها به قيد تحريردرآورد. 6

ازهمان دورطفوليت الله متعال محبت رسول الله واحاديث آنجناب را دردل ابوداود نهفته بود ازينرو موصوف درحفظ، ضبط وشناخت احاديث نبوي قريحه ي ويژه ي داشت.  همچنان امام ابوداود يگانه عالم عصرش بود كه نوشته هاي قديم وجديد را به اساس رنگ كهنه ونو ازهم تفكيك كرده چيزي راكه راوي بعداًً درج نوشته اش مينمود آنرا ميدانست كه هيچكس ديگري قبل ازوي ازچنين خصوصيتي برخوردارنبوده وبه آن متوجه نشده است، چنانچه حافظ شمس الدين ذهبي دركتاب گرانسنگ خويش (الميزان) واقعه ي را به اين شرح ذكرنموده است: (زكريا بن يحي حلواني گفت: ابوداود سجستاني را ديدم كه حديث يعقوب بن كاسب را درپشتي كتابهايش چسپانيده بود، علت را ازوي پرسيدم: احاديثي را درمسندش ديدم كه ازآنها انكار دارم زيراوقتيكه ازوي اصول (متن) احاديث را جويا شدم نخست امتناع ورزيد امابعداًً آنرابياورد، درين حال احاديث اصول را طوري يافتم كه باخط نوتغيير يافته ودرمراسيلش به آنها اسنادي را علاوه نموده بود. 7

ازينكه امام ابوداود افتخارشاگردي امام بخاري را داشت بيش ازحد ازوي درعرصه ي علم متأثرشده بود. راه وروش امام ابوداود شبيه راه وروش امام احمد بن حنبل، راه وروش وي مانند راه وروش وكيع، راه وروش وكيع مانند راه وروش سفيان، راه وروش سفيان مانند راه وروش منصور، راه وروش منصور مانند راه وروش ابراهيم، راه وروش ابراهيم مانند علقمه، راه وروش علقمه مانند راه وروش عبدالله بن مسعود وراه وروش وي مانند راه وروش پيامبرصلي الله عليه وسلم بود. 8

روش علمي امام ابوداود درپيروي ازسنت: ازآنجاييكه امام ابوداود رحمه الله ازرهروان مكتب نبوي وازشيفتگان اصحاب كرام رضي الله عنهم بودند، شوق نهايي اش اين بود تا احاديث نبوي در زندگي عملي جامه ي عمل پوشند، ازينروميكوشيد تا اهميت آنرا به مردم بيان نمايد تا آنان به آداب آن پي برده وبه عمل آن بپردازند.

روش ابوداود درپيروي سنت رسول الله صلي الله عليه وسلم ودوري ازامورجنجال برانگيزهمان روشي بود كه ياران پيامبربدان بودند. به اين اساس هرقول وعملي كه سبب نفاق وكشمكش ميان مسلمانان مي شد علي الرغم اينكه خود ازآن دوري ميورزيد، ديگران رانيز ازآن برحذرميداشت وآنكه درين راه لجاجت ميكرد مورد نتفرش قرارميگرفت.

ابويعلي ميگويد: محمد بن علي آجري گفت: به ابوداود گفتم: كدام يك ازينها پيش شما منزلت بالاتردارند: علي بن جعد ياعمروبن مرزوق؟ ابوداود گفت: نزد من عمرو ازمنزلت خوبي برخورداراست زيرا علي بن جعد به عمل زشتي مبتلا شده چون گفته اند: (ازينكه معاويه مورد تعذيب الله متعال قررگيرد، به من آسيبي نمي رسد). ويا سخن ديگرش( ابن عمر پسربچه ي بيش نيست). درينجا مي بينيم كه امام ابوداود رحمه الله به صراحت نظرش را ابرازداشته وعلي بن جعد را مورد نقد وجرح قرارميدهد چون موصوف به عصمت صحابه بي حرمتي كرده است زيرا سخن مذكوربيانگر بدبيني وي نسبت به اصحاب كرام ويا كم ازكم عدم اهتمامش به مقام آنها ميباشد. 9

تبلورعلمي امام ابوداود دربرابرحكام: آنگونه كه گفتيم راه وروش امام ابوداود همانندراه وروش استاد بزرگوارش احمد حنبل حنبل رحمه الله بود كه چون كوه مستحكمي دربرابرتمام دشواريها و جور حكام استادگي نموده وازعقيده ي راسخش پاسداري نموده وبه هيچ حاكمي از راه سازش پيش نرفت. امام ابوداود رحمه الله نيزمقام علم وعلماء راحفظ نمود وبه فرمايشات زمامداران زمان سرخم نميكرد. بوبكربن جابرخادمِ ابوداود ميگويد: درمعيت ايشان دربغداد قرارداشتم، چون نمازشام را اداء نموديم، دروازه دق الباب شد، وقتيكه دروازه را بازنمودم باخادمي برخوردم كه گفت: اين شخص اميرابواحمد الموفق است واجازه ي ورود ميخواهد، به حضورابوداود رفتم وجايگاه ويرا به وي اطلاع دادم امام به وي اجازه ي ورود داد، اميروارد منزل شد ونشست، ابوداود روبه وي نموده وگفت: چي چيزي باعث ورود اميردرين وقت شده است؟
اميرجواب داد: سه چيزسبب ورودم شده است.
ابوداود گفت: آنها كدامها اند؟
اميرجواب داد: 1- بخاطرشما به بصره رفته، آنجا مسكن گزينيد وطلبه ي علوم ازجاهاي مختلف زمين بيايند وبوسيله ي شما بصره اعمارمجدد شود چون پس ازفتنه ي زنگيها مردم آنجا راترك نموده اند.2- كتاب سنن را به فرزندانم تعليم دهي. 3- مجلس مخصوصي را به آنها اختصاص دهي زيرا اولاد خلفاء باساير مردم يكجا نمي نشينند.

امام ابوداود رحمه الله فرمودند: اما سومي قابل اجرائ نيست زيرا درفراگيري علم مردمان شريف وضيع يكسان اند.

ابن جابرميگويد: اولاد خلفاء در درس حاضرشده ومي نشستند (فقط) بين آنها ومردم پرده ي بود (باآنهم) باهم يكجا به درس گوش فراميدادند. 10

مقام علمي امام ابوداود دربين عامه ي مردم: با آنكه امام ابوداود رحمه الله ازمحدود علماي زمانش بود كه دراحاديث رسول الله، فقه، علل، متن ورجال آن، معلومات عميقي داشتند، كتاب سننش ازاولين كتبيست كه به اساس ابواب فقهي ترتيب يافته وفقهاي شهرها احكام را به اساس آن بنا نموده اند، ولي با آنهم درتواضع، تقوي، عفاف وصلاح ازپيشگامان عصرش محسوب ميشود.11

حافظ موسي بن هارون ميگويد: امام ابوداود دردنيا بخاطرحديث ودرآخرت براي جنت آفريده شده است، بهترازوي كسي رانديده ام. 12

خدمات وجانفشا نيهاي بي آلايش امام ابوداود رحمه الله درگسترش علم ودانش به ويژه احاديث نبوي سبب گرديد تادرهرعصروزمان مورد احترام خاص وعام گردد چنانچه روايت است كه:
سهل بن عبدالله تستري به خدمتش آمده چون ابوداود مقدمش را خيرمقدم گفتند.
سهل گفت: اي ابوداود من به تونيازي دارم آيا آنرا برآورده ميكني؟
ابوداود گفت: آن چيست؟
سهل گفت: تا وقتيكه نگويي درصورت امكان آنرا برآورده مي سازم (نميگويم).
ابوداود گفت: درصورتيكه ممكن باشد آنرا برآورده مي سازم.
سهل گفت: زبا نت را كه با آن احاديث رسول الله صلي الله عليه وسلم را بيان ميداري، بيرون آرتا آنرا ببوسم. ابوداود زبانش را بيرون آورد وسهل آنرا بوسيد.

وفات امام ابوداود: پس ازآنكه امام ابوداود رحمه الله به اساس درخواست برادرووليعهد خليفه ي عباسي غرض اعمارمعنوي بصره درآنجا اقامت گزيد وشهكاريهاي قابل قدري براي دين وامت اسلامي تقديم نمود، مرگ به سراغش آمد.
امام ابوداود رحمه الله روزجمعه بتاريخ 15يا 16شوال سال 275هجري مطابق 888 ميلادي دنياي فاني را وداع گفتند، نمازجنازه اش به امامت عباس بن عبدالواحد هاشمي اداء گرديد ودرجوار مرقد سفيان ثوري رحمه الله به خاك سپرده شد.
ازسخنان امام ابوداود رحمه الله: امام ابوداود شخصيت حكيمي بودند ازينرو بعيد به نظرنمي رسد كه از زبان مبارك ايشان كه داراي آنگونه مواصفاتيست كه بيان گرديد، چنين سخنان حكيمانه بيرون شود، ازجمله ي سخنانش:
– مقام ورياست شهوت پنهانيست.
– بهترين سخن آنست كه بدون اذن داخل گوش شود.
– كسيكه به لباس وخوراك عادي اكتفاء نمايد، بدنش آرام ميماند. 16
نتيجه:  بامرور مختصربه زندگي امام ابوداود رحمه الله به اين نتيجه مي رسيم كه:
1- امام ابوداود رحمه الله درشاخت احاديث پيامبرعليه السلام وصحت وسقم آن يد طولايي داشتند چنانچه احاديث را به اساس نوشته هاي قديم وجديد آن نيزمي شناختند.
2- امام ابوداود رحمه الله نه تنها درعرصه ي علم حديث دسترسي تام داشتند بلكه موصوف فقيه چيره دستي نيزبودند طوريكه ترتيب كتاب سننش مبين آنست كه به اساس ابواب فقهي ترتيب يافته است وكتابي نيزدرباب فقه زيرعنوان (مسائل احمد بن حنبل) دارند.
3- ازآنجاييكه امام ابوداود رحمه الله ازكُُنه واسراردين آگاهي كامل داشتند، ازينروكاميابي مسلمانان را دراتفاق ووحدت شان مي دانستند لذا ازقول وعملي كه به وحدت مسلمانان لطمه وارد ميكرد، خودهم ازآن اجتناب مي نمود وديگران را نيزازآن منع مي نمود.
4- امام ابوداود رحمه الله اختلاف صحابه را اختلاف آن زمان دانسته، نه تنها وقت خودرا به آن مشغول نمي ساخت بلكه كساني راكه به آن دامن مي زدند، مورد تنفروانزجارخويش قرارميداد.
پيشنهادات:
1- ازينكه امام ابوداود رحمه الله ازشخصيت فوق العاده ي علمي برخورداربودند بايد براي شناخت بيشترايشان تحقيقات گسترده ي درسطح مراكزعلمي كشورصورت گيرد تاجوانب مختلف زند گيش روشن شود.

2- اكاد مي علوم افغانستان بحيث عالي ترين نهاد علمي وتحقيقي غرض شناخت همه جانبه ي امام ابوداود رحمه الله با يد سيمينارهاي بيشتري را با همكاري دانشمندان معروف جهان روي دست گيرد.
3- آثاريكه ازامام ابوداود رحمه الله باقي مانده با يد به نشرآن اقدام شود.
4- چون افغانستان زادگاه اصلي امام ابوداود رحمه الله ميباشد، پيشنهاد ميگردد تا به پاس خدمات آن بزرگوار، مركزتفسيروحديث به نام (امام ابوداود سجستاني رحمه الله) مسمي گردد.

مآخذ:
1- ذهبي، محمد بن أحمد بن عثمان بن قايماز الذهبي أبوعبدالله، تذكرة الحفاظ، ج: 2، ص: 591، المكتبة الشاملة.
2- عالم مسلم، ص: 2، دارالبحث العلمي / مركزالمعلومات الإسلامي إعلام الموسوعة الحرة  ar. Wikpedia.org.
۳- ياقوت، معجم البلدان، به نقل ازالصباغ، محمد لطفي، الإمام أبواداود أحد أئمة الدنيا فقهاً وعلماً وحفظاً ونسكاً وورعاً، ص: 5، www. Almenhaji. Net.
۴- موارد الظمآن ، به نقل ازهمان اثر، ص: 5.
5- تعريف بالأعلام الواردة في البداية و النها ية لابن كثير، ج: 3، ص: 41، موقع الإسلام،www.al- islam.com.
الإمام أبوداود أحد أئمة الدنيا فقهاً وعلماً وحفظاً ونسكاً وورعاً، ص: 5.-
6- ذهبي، شمس الدين، ميزان الإعتدال، ج: 4، ص: 451، موقع يعسوف، المكتبة الشاملة.
– ابن حجرعسقلاني، سيرأعلام النبلاء، ج: 11، ص: 159، موقع يعسوف، المكتبة الشاملة .
7- عالم مسلم، ص: 2.
8- سيرأعلام النبلاء، ج: 13، ص: 216.
9- الإمام أبوداود أحد أئمة الدنيا…، ص: 7.
10- همان اثر، ص: 7.
11- سباعي، مصطي، السنة ومكانتها في التشريع الإسلامي، ص: 49،  دارالوراق للنشروالتوزيع .
– الإمام أبوداود أحد أئمة الدنيا…، ص: 5.
12- عالم مسلم، ص: 3.
13- همان اثر، ص: 4.
14- همان اثر: ص: 4.
– الإمام أبوداود أحدأئمة الدنيا…، ص: 7.
15- الإمام أبوداود الدنيا…، ص: 7.
16- هامان اثر، ص: 7.

محقق عبدالرحمن”حكيمزاد”