تعصب در قرآن کریم:

در بررسی آیات قرآنی گوشه‌‌ای از ادعاهای بی‌‌دلیل جمعی از یهود و نصارا را می‌‌بینیم که نتیجه‌‌اش انحصارطلبی و سپس تعصب است. قرآن کریم می‌فرماید: « وَ قالَتِ الْیَهُودُ لَیْسَتِ النَّصارى‏ عَلى‏ شَیْ‏ءٍ وَ قالَتِ النَّصارى‏ لَیْسَتِ الْیَهُودُ عَلى‏ شَیْ‏ءٍ وَ هُمْ یَتْلُونَ الْکِتابَ»[البقره:113].

یعنی: یهودیان گفتند: مسیحیان هیچ موقعیتى [نزد خدا] ندارند»، و مسیحیان نیز گفتند: یهودیان هیچ موقعیتى ندارند [و بر باطلند]»؛ در حالى‌که هر دو دسته، کتاب آسمانى را می‌‏خوانند [و باید از این گونه تعصب‌ها برکنار باشند].
این آیه شریفه سرچشمه اصلی تعصب را، جهل و نادانی معرّفی کرده است؛ زیرا افراد نادان همواره در محیط زندگی خود محصورند و غیر آن‌‌را قبول ندارند، به آیینی که از کودکی با آن آشنا شده‌‌اند هر چند خرافی و بی‌‌اساس باشد سخت دل می‌‌بندند و غیر آن‌‌را منکر می‌‌شود.

همچنان او تعالی می فرماید:« يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَأُنْثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ»(الحجرات: 13)یعنی: ای مردم! ما شمار را از یک زن و مرد آفریدیم و شما را به ملتها و قبیله های مختلف تقسیم کردیم تا با هم شناخت حاصل کنید، هر آئینه گرامی ترین شما در نزد الله پرهیزکارترین تان است، مسلما الله دانا وبا خبراست.

تعصب در حدیث نبوی:

(1) عن فَسِيلَةَ أنَّها سمعَتْ أباها يقولُ سَأَلْتُ رسولَ اللهِ صلَّى اللهُ عليهِ وسلَّمَ فقُلْتُ يا رسولَ اللهِ أَمِنَ العَصَبِيَّةِ أنْ يُحِبَّ الرجلُ قَوْمَهُ قال لا ولكنْ مِنَ العَصَبِيَّةِ أنْ يُعِينَ قَوْمَهُ على الظُّلْمِ. »یعنی: زنی به نام فسیله به نقل از پدرش میگوید: از پیامبر خدا صلی الله علیه وسلم پرسیدم وگفتم: ای رسول خدا! اگر کسی قوم خود را دوست بدارد تعصب به شمار می رود؟ فرمود: نه، ولی اگر قوم خود را بر ظلم وستم کمک نماید متعصب محسوب می گردد.

(2) در حدیثی دیگر آمده است که شخصی از آن حضرت صلی الله علیه وسلم پرسید: « بأبي أنت ما العصبيةُ قال الذي يعينُ قومَه على الظلمِ» یعنی: پدرم فدایت عصبیت چیست؟ فرمود: کسی که قوم خود را بر ظلم و ستم کمک کند.

(3) عن أبي هريرة رضي الله عنه قال النبي صلى الله عليه وسلم: مَن فارَقَ الجمَاعَةَ وخرَجَ من الطاعَةِ فماتَ فميتُتُهُ جاهليةٌ ومَن خَرَجَ علَى أمتِي بسيفِهِ يضربُ برَّهَا وفاجِرَهَا لا يُحَاشِى مؤمنًا لإيمانِهِ ولا يَفِي لذِي عهدٍ بعهدِهِ فليسَ مِن أمتِي ومَن قُتِلَ تحتَ رايةٍ عِمِّيَّةٍ يغضَبُ للعَصَبيَّةِ أو يُقَاتِلُ للعصبِيَّةِ أو يدعو إلى العصبيَّةِ فقِتْلَةُ جاهليةٍ.» یعنی: از ابوهریره رضی الله عنه روایت است که پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند: کسی که جماعت مسلمین را پراکنده سازد و از فرمان(امیر مسلمین ) بیرون شود، زمانی که بمیرد مرگش جاهلی خواهد بود، وکسی که به روی امتم شمشیر بکشد و نیکوکار و بدکردارش را بزند، نه از کشتن مؤمنی به خاطر ایمانش خود داری ورزد ونه پیمان هم پیمانی را به خاطر پیمانش پاس دارد، از جمله امت من نیست، وکسی که در زیر بیرق نادانی و جهل کشته شود برای عصبیت غضب کند، و برای عصبیت جنگ نماید، یا به سوی عصبیت فراخواند، کشته شدنش جاهلی می باشد.

(4) عن جبير بن مطعم قال: قال النبي صلي الله عليه وسلم: ليس منا من دعا إلى عصبية وليس منا من قاتل على عصبية وليس منا من مات على عصبية» یعنی: از جبیر بن مطعم رضی الله عنه روایت است که پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند: کسی که به سوی عصبیت دعوت نماید از ما نیست، وکسی که در راه عصبیت جنگ کند از ما نیست، وکسی که در راه عصبیت بمیرد از ما نیست.