عفو و گذشت یکی از خصلت های حمیده ی است که مورد تمجید دین مبین اسلام قرار گرفته و الله متعال در چندین جای از قرآن کریم از عفو و گذشت به عنوان یکی خصوصیات ویژه مومنان یاد نموده تا با رعایت نمودن این خصوصیت نیک انسان به درجه ی کمال خلقت خویش را تکمیل نماید.

انسان موجودیست اجتماعی و برای اینکه بتواند با هم نوعان خود تعامل درست داشته باشد ناگزیر است تا آن دسته از اخلاق انسانی که سبب بقاء وی در روی زمین گردیده خویشتن را به آن آراسته نماید. و همینطور هر انسانی دوست دارد تا مورد احسان هم نوعان خود قرار گرفته و به نحوی انتظار عفو و گذشت را از دیگران دارد.

براستی اگر انسان عاری از اخلاق انسانی و اسلامی گردید چه بر روزگارش خواهد آمد؟ وقتی تعریفی از موجودات را بخواهیم ارائه دهیم و آنانرا لست کنیم دقیقاً تعریف واضح است. انسانها, حیوانات, جمادات, نباتات و غیره… که هریک از موجودات متذکره دارای طبیعتی است که الله آنرا برایش لازم دیده. تعریفی که از دنیای حیوانات می شود این است که آنها فاقد عقل وعلم و بطور کل فاقد قانون و نظام اجتماعی می باشند. و بالعکس برای انسان ها موارد متذکره جزء لوازم بقای شان بوده و می باشد, حال اگر انسان عقل و شعور داشته باشد اما از اخلاق انسانی و اسلامی تهی باشد فرق وی با حیوانات متذکره صرف فقط در قیافه است و بس.

از مقتضیات ایمان به الله و روز آخرت که در قرآن کریم بی نهایت مورد تأکید قرار گرفته مسئله رعایت فضایل اخلاقی بوده که در این میان نقش گذشت و تحمل در میان شان از همه بارز تر است. هر انسانی در زندگی در پی اهدافی است که میخواهد به آن دست یابد و برای موفق شدن و رسیدن به اهداف خویش باید برخوردار از صبر و حوصله بوده, و خصیصه گذشت و تسامح, کار بگیرد.

به همین نحو انسان مومن در زندگی خویش دارای اهداف متعالی و رسالتی برزگ می باشد که همانا رسیدن به آن اهداف حسنه, و بر ادای رسالت عظمایش نیازمند و محتاج به صبر و حوصله بوده تا آنکه این راه طولانی و پر پیچ خمی که در مسیرش قرار دارد بتواند با روحیه آرام طی نماید.

بلی برادر و خواهر مسلمانم!
با یک نگاه مختصر و کلی به دوران طلایی فرزندان پاک طینت اسلام و گفتار و اعمال آنان که بوسیله آن صفحات تاریخ را زرین نمودند در می یابیم که آنان رسالتی را با صبر, عفو, و گذشت اداء نمودند که تاریخ قبل و بعد از آن را در خود ندیده است.

و امروز من تو سخت نیازمند الگو گرفتن از شخصیت آنان و پند و موعظه گرفتن از سخنان شان در این موقعیت حساس پیش از گذشته هستیم.

در مورد شخصیت بارز آنان خوب است تا اشاره ی به الگوی انسانیت و صاحب خلق عظیم داشته باشیم آن کسی که از دست دشمنانش گونه های مختلف از آزار, اذیت, تهمت, ترور, و… را دیدند و عملاً لمس نمودند اما هنگامیکه قدرت یافتند و چرخ گردون به کام شان چرخید در حالیکه می توانستند از آنان انتقام بگیرند! و محکمه یی را جهت رسیدگی به جنایات شان تشکیل دهند چنین نکردند, و چنان گذشتی از خود نشان دادند که جز از کریم ترین رحیم ترین و مهربان ترین انسانها سر نمی زند. از دشمنانش که امروز بر آنها مسلط است سوال می کند« یا معشر قريش، ما تظنون أني فاعل بكم؟»ای گروه قریش با شما چه کنم؟ جواب می دهند »قالوا خيرا؛ أخ كريم وابن أخ كريم،« می گویند انتظار خیر از برادر کریم و فرزند برادر کریم داریم.

فقال رسول الله صلى الله عليه وسلم: اليوم اقول لكم ما قال أخي يوسف من قبل: {لاَ تَثْرَيبَ عَلَيْكُمُ الْيَوْمَ يَغْفِرُ اللهُ لَكُمْ وَهُوَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ} اذهبوا فأنتم الطلقاء}.
بر شما چیزی را می گویم که برادرم یوسف به برادرانش گفت! ملامتی بر شما نمی گذارم بروید و شما آزادید.

برادرم اینک به تازگی از سفر مبارک و معنوی ماه مبارک رمضان که سبب سیراب شدن تشنه لبان و گمگشتگان اقدس الهی بود بر گشتیم ماه یی که بزرگترین شعارش صبر و حوصله بود و به عنوان یک کورس تربیتی موفق از جانب الله متعال ایجاد شده بود تا در آن ثبت نام نموده و توصیه هایش را عملاً به انجام رسانیم و بعد از آن نمره موفقیت را از جانب الله کمایی کنیم.

یکی دیگر از شعارهای این ماه مبارک عفو و گذشت بود. و الله متعال اعلام عفو و گذشت از کوتاهی ها و تقصیرات بندگان تائب و توبه کننده خویش را صراحتاً بیان نموده تا درسی باشد برای مایان که میخواهیم باهم زندگی کنیم. به این نکته باید اذعان نمائیم اگر در پی آنیم که الله و مخلوقش از ما بگذرند باید از کوتاهی ها و تقصیرات دیگران درحق خویش چشم پوشی نمائیم.

اگر انتظار احترام و نیکی از دیگران را داریم باید به دیگران احترام و نیکی نمود.
در حدیثی رسول اکرم صلی الله علیه وسلم فرمودند: «صِلْ مَنْ قَطَعَكَ، وَقُلِ الْحَقَّ وَلَوْ عَلَى نَفْسِكَ، وَأَحْسِنْ إِلَى مَنْ أَسَاءَ إِلَيْكَ«

پیوندت را با کسیکه با تو قطع نموده است محکم نما, و حرف حق را بگو و لو که نتیجه اش بر ضرر تو باشد, و نیکی نما با کسی که به تو بدی نموده است.

هرگاه انسان از جانب کسی ظلمی در حقش صورت گرفت و زمانی فرا رسید که توانایی انتقام گرفتن را داشت اما چشم پوشی نمود, آنگاه است که عزت واقعی را از جانب الله متعال کمایی نموده است چنانچه پیامبر عزیز ما از برادرش موسی (صلوات الله علیهما) حکایت می کند که باری موسی کلیم از الله متعال می پرسد! يَا رَبِّ، مَنْ أَعَزُّ عِبَادِكَ عِنْدَكَ؟ قَالَ: مَنْ إِذَا قَدَرَ غَفَرَ » شعب الإيمان«

پرودگارا کدام یک از بندگانت تو را محبوتر است؟ الله فرمود کسی که با وجود توانایی و گرفتن انتقامی که حقش است, گذشت و عفو کند.
گرفتن انتقام از ظلم و مقابله به مثل با توجه به رعایت اصل عدالت اسلامی گر چه جایز است ولی با وجود توانایی بر انتقام, اگر به خاطر الله متعال عفو و گذشت صورت گیرد پاداش و ثواب آن بسیار زیاد است{وَجَزَاءُ سَيِّئَةٍ سَيِّئَةٌ مِثْلُهَا فَمَنْ عَفَا وَأَصْلَحَ فَأَجْرُهُ عَلَى اللَّهِ إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الظَّالِمِينَ} [شورى: 40]

ترجمه:جزای هربدی, بدی مثل آن است پس هر کس عفو و اصلاح کرد, اجرش بر الله متعال است؛ و یقیناً الله انسانهای ظالم را دوست ندارد.
در حدیثی رسول اکرم صلی الله علیه وسلم یار غار و دوست جلیل القدر خویش حضرت ابوبکر را چنین توصیه می نمایند{يَا أَبَا بَكْرٍ ثَلَاثٌ كُلُّهُنَّ حَقٌّ مَا مِنْ عَبْدٍ ظُلِمَ بِمَظْلَمَةٍ فَيُغْضِي عَنْهَا لِلَّهِ عَزَّ وَجَلَّ إِلَّا أَعَزَّ اللَّهُ بِهَا نَصْرَهُ …{ (مسند أحمد)
ای ابوبکر! سه مسئله است که حق بوده و در حقانیت آن شکی نیست.

هرکس که مورد ظلم واقع شود و با وجود توان انتقام جویی از حق خود برای رضای الله متعال عفو و گذشت کند, از او کاملاً حمایت میکند( ودر دنیا و آخرت به او عزت می دهد)
برادر عزیزم در شرایط حساس کنونی ی که در آن به سر می بریم من تو چقدر نیازمند این توصیه های زیبا هستیم! برای اینکه زندگی خویش را زیبا ساخته و از لجنزار انتقام گیری های جاهلی بدر آئیم, باید عفو و گذشت را شعار خود گردانیم.

براستی رمضان با همه زیبایی ها و طراوت های ایمانی اش سپری شد و ایام مبارک عید فطر نیز پیامش واضح بوده که حقیقتاً مهمترین پیام و هدیه آن به امت مسلمه همانا خالی نمودن و مصفا کردن دل از آنچه سبب کدورتش گردیده می باشد, و فرصت بسیار مبارک برای چشم پوشی و صرف نظر نمودن از اشتباهات دیگران است. همانطوریکه الله متعال از تقصیرات ما صرف نظر نموده ما نیز از تقصیرات و کوتاهی های که در مقابل همدیگر مرتکب شدیم گذشت کنیم و سینه های مان را نسبت به همدیگر خالی از کینه و بغض نموده و به جای آن نهال محبت و صمیمیت را غرس نموده, و دست وحدت و اتحاد را روی هم قرار دهیم تا دیگر دشمنان دین و وطن از نفرت مان نبست به یکدیگر سوء استفاده ننماید.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

قابل یاد آوری است که این مضمون از مجله معرفت که بعد از رمضان 1435 به نشر رسیده بود اخذ گردیده است.

نوشته: محمد ابراهیم یوسفی