مهمانداری و مهمان نوازی خصلت بسیار خوب و نیک است که دین مبین اسلام آن را تایید و بر آن تاکید می‌کند. تمامی پیامبران به این صفت زیبا و پسندیده آراسته بودند و یکی از صفات بارز آنان مهماندوستی بود و هیچ پیامبری را سراغ نداریم که از مهمان روگردان بوده باشد. ولی مهمانداری و مهمان‏نوازی رسول گرامی ﷺ یکی از صفات برجسته ایشان و خانواده ایشان بود. نه این فقط بلکه همۀ خوبی‌ها و صفات پسندیده در ایشان جمع شده بود. بنا به گفته ام المؤمنین خدیجه رضی الله عنه آنگاه که در ابتدای بعثت به رسول اکرم ج دلداری داده فرمود:

«قسم به الله که الله تو را هرگز خوار و ذلیل نخواهد کرد، زیرا که تو به نزدیکان نیکی می‌کنی، بار ضعفا را بر دوش می‌کشی و بینوایان را کمک می‌کنی مهمان نواز هستی و مصیبت زدگان را یاری می‌رسانی». [متفق علیه]

پیامبر گرامی ﷺ سرزمین‌های زیادی را در اختیار داشت و انسان‌های زیادی، مطیع و فرمانبردار ایشان بودند و کاروان‌های آذوقه از مناطق مختلف نزد ایشان می‌آمد. ولی آب و غذای پیامبر گرامی ﷺ مانند غذای پادشاهان و سرمایه داران نبود. آنجناب زمانی سیر غذا می‌خورد که مهمانی نزدش می‌آمد؛ به خاطر مهمان، غذای خوبی تدارک می‌دید تا انس و الفت بیشتر گردد و نیکی‌های مهمانانش را جبران نماید.

آن جناب ج به مهمانان خوشامدید می‌فرمود از آنان استقبال گرم به عمل می‌آورد، طوریکه از ابن عباس ب روایت شده که می‌گوید: «هنگامی که وفد قبیله عبدقیس نزد رسول الله ج آمد. رسول الله ج فرمود: «مَرْحَبًا بِالوَفْدِ – أَوِ القَوْمِ – غَيْرَ خَزَايَا وَلاَ نَدَامَى» [متفق علیه]. «بسیار خوش آمدند این گروهی که آمدند، امیدوارم از آمدنتان ناراحت و پشیمان نشوید». بدون شک استقبال و خوشامدگویی از مهمانان، شادی و الفت را وارد قلب آن‌ها می‌نماید.

آنجناب  پذیرایی و اکرام مهمان را یک وجیبه دینی دانسته وآنرا برای میزبان منظم ساخته و دسته بندی نموده است چنانکه می‌فرماید: «وَمَنْ كَانَ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَاليَوْمِ الآخِرِ فَلْيُكْرِمْ ضَيْفَهُ جَائِزَتَهُ» قَالَ: وَمَا جَائِزَتُهُ يَا رَسُولَ اللَّهِ؟ قَالَ: «يَوْمٌ وَلَيْلَةٌ، وَالضِّيَافَةُ ثَلاَثَةُ أَيَّامٍ، فَمَا كَانَ وَرَاءَ ذَلِكَ فَهُوَ صَدَقَةٌ عَلَيْهِ» [متفق علیه]. «وهر کس به الله و روز قیامت ایمان دارد، مهمانش را باید گرامی بدارد. جایزه‌اش یک روز است و مهمانیش سه روز؛ و بعد از آن، صدقه محسوب می‌شود».

هدیه دادن و هدیه گرفتن پیامبر گرامی ﷺ:
هدیه دادن و نیز تشکر کردن از کسی که هدیه می‌دهد، دلیل سخای قلب و پاکی اوست. هدیه دادن و سخاوت، یکی از ویژگی‌های اخلاقی پیامبر گرامی ما ج به شمار می‌رود و در این میدان از دیگران، سبقت گرفته است. عایشه ل می‌گوید: «كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَقْبَلُ الهَدِيَّةَ وَيُثِيبُ عَلَيْهَا» [صحیح بخاری (2585)]. «پیامبر اکرم ﷺ هدیه را می‌پذیرفت و به هدیه کننده، در عوض آن، پاداش می‌داد».

همچنان ایشان ج فرموده است: «تَهَادُوا تَحَابُّوا» (هدیه بدهید تا همدیگر را دوست بدارید). [الادب المفرد (594) و البانی در صحیح الجامع (3004) آن را حسن دانسته است].
بدون شک جامعه‌ای که اینگونه مظاهر عالی اخلاق را رعایت کند الفت ومحبت دائم بر آن جامعه حاکم خواهد بود.

ابن عباس ب می‌فرماید: «كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أَجْوَدَ النَّاسِ، وَكَانَ أَجْوَدُ مَا يَكُونُ فِي رَمَضَانَ حِينَ يَلْقَاهُ جِبْرِيلُ، وَكَانَ يَلْقَاهُ جِبْرِيلُ فِي كُلِّ لَيْلَةٍ مِنْ رَمَضَانَ، فَيُدَارِسُهُ القُرْآنَ، فَلَرَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ حِينَ يَلْقَاهُ جِبْرِيلُ أَجْوَدُ بِالخَيْرِ مِنَ الرِّيحِ المُرْسَلَةِ» [متفق علیه]. «رسول الله ج سخاوت مندترین انسان بود و در ماه رمضان هنگامیکه با جبریل ملاقات می‌کرد سخاوت مندتر از سایر اوقات می‌شد و جبریل ÷ در هر شب از ماه رمضان با رسول الله ج ملاقات می‌کرد و قرآن را ـ تا جاییکه نازل شده بود ـ با ایشان تکرار می‌نمود و رسول الله ج هنگام ملاقات با جبریل ÷ نسبت به بذل و بخشش خیرات از تندباد وزنده هم سریع‌تر می‌شد».

پیامبر گرامی ﷺ بر اساس اعتماد به الله تعالی چنان بذل و عطا می‌کرد که از فقر و بیچارگی هیچ هراسی نداشت. ابوذر س می‏گوید: با رسول الله ج بودم. پس هنگامی که چشم رسول الله ج به (کوه) احد افتاد، فرمود: «اگر این کوه، برای من تبدیل به طلا شود، دوست ندارم یک دینار از آن، بیش از سه روز، در خانۀ من بماند. مگر دیناری که آن را برای پرداخت وام، نگه داشته باشم».

آنجناب ﷺ این بذل و سخاوت را عملا در حیات شان تطبیق نمودند تا نمونه و الگو برای امت باشد، چنانکه از انس س روایت است که گفت: «مَا سُئِلَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ عَلَى الْإِسْلَامِ شَيْئًا إِلَّا أَعْطَاهُ، وَلَقَدَ جَاءَهُ رَجُلٌ فَأَعْطَاهُ غَنَمًا بَيْنَ جَبَلَيْنِ، فَرَجَعَ إِلَى قَوْمِهِ، فَقَالَ: يَا قَوْمِ أَسْلِمُوا، فَإِنَّ مُحَمَّدًا يُعْطِي عَطَاءً مَنْ لَا يَخْشَى الفَقْر» [صحیح مسلم (2312)]. «رسول الله از چیزی بخاطر اسلام سؤال نشده‌اند، مگر اینکه داده‌اند.

مردی نزدش می‌آمد و ایشان رمۀ گوسفندی را که در میان دو کوه بود، به وی می‌داد، و او به قوم خود بازگشته می‌گفت: ای قوم مسلمان شوید. زیرا محمد ج بخشش کسی را می‌کند که از فقر نمی‌ترسد». از جبیر بن مطعم روایت است که در هنگام بازگشت پیامبر ﷺ از حنین با وی می‌رفت، بادیه نشینان با سؤالاتشان او را متوقف ساختند تا ناگزیر ایشان ج را وادار نمودند که بدرخت سمره پناه برده و ردایش را ربودند. پیامبر ﷺ بلند شده و فرمود: ردای مرا بدهید، اگر به عدد این درختان خاردار نعمت نزدم می‌بود، آنرا میان شما تقسیم می‌کردم، و مرا نه بخیل و نه بسیار دروغ پرداز و نه بزدل می‌یافتید». [صحیح بخاری (2821)]

سهل رضی الله عنه می‌گوید: زنی، چادری را که کناره آن، بافتنی داشت، به پیامبر ﷺ هدیه داد رسول الله ج که به آن نیاز داشت، آنرا پذیرفت و بعنوان ازار، از آن استفاده کرد. یکی از اصحاب، آنرا پسندید و گفت: چقدر زیبا است! آنرا به من بدهید. مردم، به او گفتند: کار خوبی نکردی. زیرا رسول الله ج به آن نیاز داشت و آن را پوشیده‏ بود. با وجود این، تو آن را طلب کردی. و می‌دانی که هر گاه از رسول الله ج چیزی خواسته شود، دریغ نخواهد کرد. آن شخص گفت: به الله سوگند، من آن را برای پوشیدن درخواست نکردم. بلکه می‌خواهم آن را کفن خود نمایم. سهل می‌گوید: سرانجام، همان چادر، کفن آن شخص گردید. [صحیح بخاری (6036)]

آری! آنجناب ج بخشش و عطای بینظر داشت، چه این بذل به فقیر و محتاج می‌بود، و چه بخاطر کسب دل‌های مردم بمنظور گرویدن شان به اسلام، و چه برای اینکه سرمشقی برای امت باشد؛ با این حال، گاهی دو ماه می‌گذشت ولی در خانه‌های رسول الله ج آتشی برای پخت وپز افروخته نمی‌شد و فقط بر خرما و آب قناعت می‏کردند.

از کتاب: سیرت اخلاقی رسول گرامی